کارنه تیر سندی گمرکی است که برای ترانزیت بین‌المللی کالا در کشور مبدا صادر می‌شود و باعث می‌شود کالا به صورت پلمپ شده از خاک کشورهای بین راه عبور کند. جهت تسریع در حمل و نقل بین‌المللی و حذف شدن تشریفات گمرکی، کنوانسیونی گمرکی مربوط به حمل و نقل بین‌المللی کالا در جاده‌ها تحت کارنه تیر به ابتکار اتحادیه بین‌المللی حمل و نقل جاده‌ای در سال ۱۹۵۹ تشکیل شد و در سال ۱۹۷۵ جای خود را به کنوانسیون دیگری با همین نام داد.
در حمل و نقل بین المللی جاده ای، وسایل نقلیه و كالاها برای عبور (ترانزیت) از خاك هر كشور باید در مرز ورودی، پس از تنظیم اظهارنامه ترانزیت مورد بازرسی گمركی قرار گیرد و صاحب كالا بسته به مقررات داخلی آن كشور سپرده نقدی یا ضمانت نامه تودیع كند و در اظهارنامه متعهد شود كه كالا تا موعد مقرر در پروانه ترانزیت از مرز خروجی تعیین شده خارج خواهد شد. در اغلب موارد این تشریفات گمركی سبب تاخیر و معطلی وسیله نقلیه می شود و هزینه های اضافی به بار می آورد، ضمن اینكه احتمال دارد كالا در این میان خسارت دیده یا سرقت شود.
به منظور تسریع در حمل و نقل بین المللی، كاستن از تشریفات گمركی و جلوگیری از خسارت های احتمالی در جریان ترانزیت بین المللی كالا، كنوانسیونی تحت عنوان ((كنوانسیون گمركی مربوط به حمل و نقل بین المللی كالا در جاده ها تحت كارنه های تیر)) به ابتكار اتحادیه بین المللی حمل و نقل جاده ای در سال 1959 منعقد شد كه در سال 1975 جای خود را به كنوانسیون دیگری با همین عنوان داد.
طبق این كنوانسیون سندی برای ترانزیت بین المللی كالا صادر می شود كه كارنه تیر یا دفترچه تیر نام دارد و بدین منظور اعضای كنوانسیون موظف هستند، سازمانی را برای صدور كارنه تیر و تضمین پرداخت هزینه های ناشی از تخلفات از مقررات كنوانسیون تعیین کنند.
به موجب قانون الحاق ایران به كنوانسیون مزبور، مورخ 1363 ، اتاق بازرگانی و صنایع و معادن به عنوان موسسه صادركننده و ضامن كارنه تیر مشخص شده است.
كارنه تیر به زبان فرانسه چاپ می شود، مع هذا ممكن است دارای صفحات اضافی شامل ترجمه متن كارنه به زبان كشور محل صدور باشد. كارنه تیر كه برای موسسات حمل و نقل مورد تایید و صرفا” برای حمل جاده ای كالا صادر می شود، فرم استانداردی دارد. برای كالاهای هر وسیله نقلیه، تركیبی از وسایل نقلیه (وسایل نقلیه متصل شده به یكدیگر) یا برای چندین كانتینر كه بر روی یك وسیله نقلیه یا تركیبی از آنها بار شده اند، یك كارنه تیر صادر می شود كه فقط برای یك سفر معتبر است. بر روی كارنه شماره اسناد جداشدنی برای كنترل گمركی و اسناد تصفیه برای عملیات حمل و نقل ذكر شده است. تعداد برگه های كارنه تیر بر حسب تعداد كشورهای واقع بین مبدا و مقصد كالا بین حداقل 6 و حداكثر 20 برگ متفاوت است. این صفحات دارای شماره های 1و2 هستند كه آنها را اصطلاحا” وله (volet) می نامند و بر روی آنها تمام مشخصات كالا ذكر می شود.
در صورتی كه كالا فقط بین یك گمرك مبدا و یك گمرك مقصد حمل شود كارنه باید حداقل دارای دو برگ برای كشور مبدا و دو برگ برای كشور مقصد و دو برگ برای هر كشوری باشد كه از آن عبور می كند، برای هر محل اضافی جهت بارگیری یا تخلیه دو برگ دیگر لازم است.
به علاوه، طبق كنوانسیون تیر، لازم است كه وسیله نقلیه پس از بارگیری، در گمرك كشور مبدا بازرسی و لاك و مهر (سیم و سرب یا پلمپ) شود و پلاك های مستطیل شكل با علامت TIR در قسمت های جلو و عقب وسیله نقلیه نصب شوند. برای جلوگیری ازسوء استفاده، طرف های كنوانسیون باید نمونه مهرهائی را كه بكار می برند برای یكدیگر ارسال دارند. وسیله نقلیه و كانتینر خود نیز باید طبق استانداردهای مقرر در ضمائم كنوانسیون باشد.
مشخصات سند کارنه تیر
کارنه تیر به زبان فرانسه چاپ می‌شود و ممكن است دارای صفحات اضافی مانند ترجمه متن كارنه به زبان كشور محل صدور باشد. مطابق با این کنوانسیون، سندی برای ترانزیت بین‌المللی کالا، با نام کارنه تیر یا دفترچه تیر صادر می‌شود.
افراد کنوانسیون موظف هستند سازمانی را برای صادر کردن کارنه تیر و تضمین پرداخت هزینه‌های ناشی از تخلفات تشکیل بدهند.
برای کالاهای هر وسیله نقلیه، ترکیبی از وسایل نقلیه یا برای تعدادی کانتینر که بر روی یک وسیله نقلیه یا ترکیبی از آنها بار شده است، یک کارنه تیر صادر می‌گردد که البته فقط برای یک سفر معتبر است.
روی کارنه تیر، شماره اسناد جدا شدنی برای کنترل گمركی و اسناد تصفیه برای عملیات حمل و نقل ذكر شده است. تعداد برگه‌های این سند بر حسب تعداد کشورهایی که در بین مبدا و مقصد وجود دارد، حداقل 6 و حداکثر 20 برگ متفاوت است و بر روی آنها مشخصات کالا نوشته شده است که به آنها volet گفته می‌شود.
اگر قرار بر این باشد که فقط کالا از بین یک گمرک مبدا و یک گمرک مقصد عبور کند، کارنه تیر باید حداقل دارای دو برگ برای محل مبدا و دو برگ برای محل مقصد و دو برگ برای هر کشوری که از آن عبور می‌کند و برای هر محل اضافی جهت بارگیری یا تخلیه دو برگ دیگر لازم است؛ که روی برگه‌های کارنه شماره ۱ و ۲ درج شده است.
اهداف سيستم کارنه تير
هر سیستمی اهداف مشخصی را دنبال می‌کند و در مورد اهداف سیستم کارنه تیر، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- در این سیستم، این امکان وجود دارد که کالا با داشتن کارنه تیر از طریق جاده حمل شود و بدون ارائه تضمینات اضافی نزد گمرکات بین راهی، از گمرک‌خانه در مبدا تا گمرک‌خانه مقصد ادامه یابد.
- امکانات بهتر برای حمل و نقل و تجارت.
- کاهش هزینه‌های جاده‌ای و همین طور کاهش تاخیر در عملیات سیستم ترانزیت کارنه تیر.
- امکانات حرکت کالا طبق روش‌های یک شکل و استاندارد شده در کنترل و نظارت.
- کنترل و نظارت گمرکی مشابه تحت مفاد کنوانسیون کارنه تیر.
- ارتقا و توسعه حمل و نقل بین‌المللی جاده‌ای و تجارت بین‌الملل.
- برای صنعت حمل و نقل، کالا با حداقل دخالت مقامات ذیصلاح در مرزها عبور می‌کند.
- کاهش در تاخیر و هزینه ترانزیت کالا.
- اسناد ساده و استاندارد شده جهت ارائه تضمینات گمرکی در مرزهای ورودی برای گمرک.
- تضمین حقوق و عوارض گمرکی تا سقف ۵۰۰۰۰ دلار در سیستم کارنه تیر.
- فقط شرکت‌های حمل و نقل واجد شرایط مجاز به استفاده از سیستم تیر هستند که این کار سبب افزایش امنیت سیستم می‌شود.
- نیاز کنترل فیزیکی کالا در مسیر ترانزیت کاهش می‌یابد.
- ارائه امکانات بهتر جهت کنترل اسناد و مدارک توسط گمرک.