به دلیل افزایش سرقت و قاچاق کالا در حال حاضر هرگونه فعالیت تجاری در زمینه صادرات و واردات کالا صرفا در صورت داشتن شناسه کالا قابل اجرا است. بسیاری از افرادی که به تازگی وارد عرصه تجارت شده‌اند همواره با این پرسش مواجه می‌شوند که شناسه کالا چیست؟
به موجب آیین نامه اجرایی ماده 13 قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز آن دسته از محصولات یا ارزهایی که شناسه (کد 13رقمی) ندارند جزو اقلام قاچاق و غیر قانونی محسوب می‌شوند. بنابراین کلیه افراد و سازمان‌هایی که در حیطه تجارت، واردات و صادرات فعالیت دارند بایستی بر اساس این ماده از آیین نامه عمل کرده و اقدام به اخذ شناسه کالا کنند
شناسه کالا چیست؟
کد شناسه کالا در واقع همان شناسه رهگیری است که روی هر یک از کالاها و اقلام ثبت می‌شود. در تعریفی که در آیین نامه اجرایی ماده 13 قانون ذکر شده شناسنامه کالا مجموعه‌ای از فاکتورها و عناصر مختلف است که یکی از مهم‌ترین آن‌ها شناسه کالا است.
شناسه کالا به عنوان یک امضاء دیجیتال برای هر محصول عمل می کند که امکان رهگیری و مدیریت هوشمند کالاها را در چرخه اقتصادی فراهم می سازد. فعالان اقتصادی برای استعلام شناسه کالا می توانند از طریق پلتفرم های دیجیتال معتبر مانند سامانه های وزارت صنعت، معدن و تجارت یا سامانه یکپارچه گمرک اقدام نمایند. در این فرآیند، وارد کردن اطلاعاتی نظیر مشخصات فنی، کد تعرفه و طبقه بندی کالا ضروری است. نحوه دریافت کد کالا نیز به صورت یک پروسه استاندارد طراحی شده که شامل مراحل ثبت الکترونیک درخواست، ارزیابی مدارک توسط کارشناسان ذی ربط و در نهایت صدور شناسه یکتا می باشد.
به موجب همین ماده اجرایی شناسه رهگیری کالا شماره‌ای متشکل از چندین رقم منحصربه‌فرد است که با پیگیری آن می‌توان به اطلاعات اصلی محصول یا کالا دست یافت. منظور از اطلاعات محصول نوع، رنگ کالا، جنس و شناسه‌هایی مانند IRC و IVc است.
اهمیت شناسه کالا در نظام اقتصادی کشور انکارناپذیر است، چرا که این شناسه نقش کلیدی در شفاف سازی زنجیره تامین، مبارزه با قاچاق کالا و تسهیل فرآیندهای گمرکی ایفا می کند. استعلام صحیح شناسه کالا نه تنها از بروز تخلفات تجاری جلوگیری می کند، بلکه به تولیدکنندگان و تجار کمک می نماید تا از مزایای قانونی مرتبط با کالای خود بهره مند شوند. از سوی دیگر، آگاهی از نحوه دریافت کد کالا برای کلیه فعالان اقتصادی یک ضرورت محسوب می شود، زیرا فقدان این شناسه می تواند به مشکلاتی مانند توقف ترخیص کالا، پرداخت جرایم یا حتی مصادره کالا منجر گردد.
ساختار کد شناسه کالا
کد شناسه کالا یک شماره یکتا و استاندارد است که برای هر کالا در زنجیره تأمین به شکل انحصاری استفاده می‌شود. این کد شامل اطلاعاتی مانند نوع، مدل، شرکت سازنده و ویژگی‌های محصول است. هدف از آن، رهگیری کالا، جلوگیری از قاچاق و تسهیل نظارت بر بازار است. در ایران، این کد در سامانه جامع تجارت ثبت شده و برای صدور فاکتور رسمی و ثبت در سامانه‌های گمرکی و مالیاتی الزامی است.
هدف از ایجاد شناسه کالا چیست؟
هدف اصلی از درج شناسه کالا روی هر نوع محصولی جلوگیری از برخی ارگان‌ها و نهادهای غیر معتبر و سو استفاده‌گر است. به عبارتی با انجام این کار امنیت کالاها افزایش یافته و فرایند تشخیص کالاهای اصل از کالای قاچاق تسهیل می‌گردد.
انواع کد شناسه کالا
شناسه اصالت کالا انواع مختلفی دارد که هر کدام برای دسته بندی خاصی از محصولات به کار می‌روند. از جمله انواع شناسه کالا می‌توان به موارد ذیل پرداخت:
- شناسه اصالت کالا
- شناسه IRC
- شناسه IVC
- شناسه IMEI
- شناسه GTIN
- شناسه VIN
شناسه اصالت کالا یا همان شناسه داخلی
حال که دانستیم کد شناسه کالا چیست، به توضیح انواع کدهای رهگیری بپردازیم. شناسه اصالت کالا یکی از انواع شناسه کالا است که شامل یک کد 13 رقمی بوده و مبنی بر نظام طبقه‌بندی محصولات است. این نوع از کد شناسه کالا توسط شرکت صاحب پروانه صادر شده و بر روی محصول درج می‌شود. هدف اصلی از درج این شناسه روی کالاها سهولت پیگیری اصالت کالا از جانب ارگان‌ها و مشتریان است.
شناسه IRC و کاربرد آن
این شناسه تنها از سمت سازمان غذا و دارو، درمان و آموزش پزشکی ایران به شرکت‌های داروسازی و فراورده در حوزه سلامت و بهداشت ارائه می‌شود. آن دسته از کالاهایی که دارای شناسه IRC هستند یعنی توسط وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی تایید شده‌اند.
شناسه IVC و کاربرد آن
در خصوص مجوز تولید و صادر و وارد کردن محصولات دامپزشکی شناسه‌هایی تحت عنوان IVC روی این محصولات از سمت سامانه سازمان دامپزشکی ایران درج می‌شود. به بیانی واضح‌تر، در آن دسته از محصولاتی که مصارف حیوانی و گیاهی دارند از شناسه IVc به عنوان کد شناسه کالا استفاده می‌شود.
شناسه IMEI
این نوع از شناسه کالا بیشتر نزد مردم شناخته شده است. از شناسه IMEI در روی محصولاتی که حاوی سیم‌کارت یا شبکه ارتباطاتی سیار است استفاده می‌شود. به احتمال زیاد شما هم چندین بار از استعلام شناسه کالا از نوع IMEI به هنگام خرید و معاوضه گوشی تلفن همراه استفاده کرده‌اید.
شناسه GTIN
سازمان GSI یک سازمان بین‌المللی است که شناسه GTIN را ارائه می‌کند. این شناسه در بیش از 110 کشور دنیا بر روی کالاها درج می‌شود. این شناسه به طور معمول حاوی 8 الی 13 رقم است. اما در ایران با 14 رقم روی محصولات درج می‌شود. شناسه GTIN در ایران با پیش شماره 626 شروع شده و کمپانی و سازنده محصول نیز در سایت جهانی GSI باید سالانه آن را شارژ کند.
کد شناسه کالا نوع VIN
این نوع از شناسه کالا انحصارا در صنعت خودروسازی استفاده شده و در بر گیرنده کلیه اطلاعات مربوط به یک خودرو است. شناسه VIN یک کد 17 کاراکتری است که از رقم و حروف تشکیل شده است. در سامانه شناسه کالا باید 11 رقم اول آن وارد شود. اهمیت درج این شناسه روی خودرو زمانی مشخص می‌شود که خودروی مورد نظر از سوی شرکت سازنده به کارخانه ارسال می‌شود تا تغییراتی روی آن انجام شود. همچنین این شناسه در مواقع سرقت خودروها کاربرد بسیار ویژه‌ای دارد.
مراحل دریافت کد شناسه کالا
مراحل دریافت شناسه کالا در ایران به صورت زیر است:
- ثبت‌نام در سامانه جامع تجارت
- ثبت اطلاعات محصول
- بارگذاری مستندات
- بررسی و تایید اطلاعات
- دریافت شناسه کالا
- استفاده از شناسه کالا
این مراحل برای تمامی تولیدکنندگان و واردکنندگان کالاها ضروری است و باید با دقت کامل انجام گیرد تا از مشکلات قانونی و تجاری پیشگیری شود.